നിങ്ങളുടെ നല്ല വാക്കിനാൽ തന്നെ എനിക്ക് ആതിഥ്യം ചെയ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

എന്നാൽ നല്ല തണലുകൊണ്ടു തണുപ്പുള്ളതായിരിക്കുന്ന ഈ ഏഴിലംപാലയുടെ മൂട്ടിലുള്ള തറയിൽ ഇരുന്ന് ആര്യൻ വിശ്രമിച്ചാലും.

നിങ്ങളും വൃക്ഷസേചനംകൊണ്ടു ക്ഷീണിച്ചിരിക്കുന്നല്ലൊ.

ശകുന്തളേ! നമുക്ക് അതിഥികളുടെ പര്യുപാസനം ഉചിതമാണല്ലൊ. അതിനാൽ ഇവിടെ ഇരിക്കാം.

[എല്ലാവരും ഇരിക്കുന്നു.]

[ആത്മഗതം]

ഇദ്ദേഹത്തിനെ കണ്ടിട്ടു തപോവനസ്ഥിതിക്കു വിരുദ്ധമായ വികാരം എന്റെ മനസ്സിൽ തോന്നുന്നതെന്താണ്?

[എല്ലാവരേയും നോക്കീട്ട്]

അഹോ! നിങ്ങളുടെ സഖ്യം സദൃശങ്ങളായ വയോരൂപങ്ങളെക്കൊണ്ട് രമണീയമായിരിക്കുന്നൂ.

[അനസൂയയോടു അപവാര്യ]

ചാതുര്യവും ഗാംഭീര്യവും ഉള്ള ആകൃതിയോടുകൂടി പ്രിയമായും മധുരമായും സംസാരിക്കുന്ന ഇദ്ദേഹം ആരാണ്? ഒരു പ്രഭു എന്നപോലെ തോന്നുന്നല്ലൊ.

എനിക്കും അറിയാൻ കൌതുകമുണ്ട്. ഞാൻ ഇദ്ദേഹത്തിനോ

[രാജാവിനോടു പ്രകാശം]

ആര്യന്റെ മധുരമായ വാക്കു കേട്ടിട്ടുള്ള വിശ്വാസത്താൽ ധൈര്യപ്പെട്ടു ഞാൻ ചോദിച്ചുകൊള്ളുന്നു. ഏതൊരു രാജർഷിവംശമാണു ഭവാനാൽ അലങ്കരിക്കപ്പെടുന്നത് ? ഏതു ദേശമാണു ഭവാന്റ അസന്നിധാനത്താൽ ഉത്കണ്ഠിതജനമാക്കിച്ചെയ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്? എന്തു സംഗതിവശാലാണു സുകുമാരനായിരിക്കുന്ന ഭവാൻ ആത്മാവിനെ തപോവനസഞ്ചാരപരിശ്രമത്തിനു പാത്രമാക്കിച്ചെയ്യുന്നത്?

[ആത്മഗതം]

ഹൃദയമേ! സ്വസ്ഥമായിരിക്ക്. നീ വിചാരിക്കുന്നതിനെത്തന്നെ ഇതാ അനസൂയ പറയുന്നു.

[ആത്മഗതം]

എങ്ങനെയാണിപ്പോൾ എന്റെ വാസ്തവത്തെ പറയുന്നത്? എങ്ങനെയാണ് എന്നെ ഞാൻ മറ്റൊരാളെന്നു പറയുന്നത്? ആകട്ടേ, ഇങ്ങനെ പറയാം.

[പ്രകാശം]

പൌരവനായ രാജാവിനാൽ ധർമ്മാധികാരത്തിങ്കൽ നിയുക്തനായ ഞാൻ ആശ്രമവാസികളുടെ കർമ്മങ്ങളെല്ലാം നിർവിഘ്നമായി നടക്കുന്നോ എന്നു നോക്കുന്നതിനായി ഈ ധർമ്മാരണ്യത്തിൽ വന്നിരിക്കയാണ് .

എന്നാൽ ഇപ്പോൾ ധർമ്മചാരികൾ സനാഥന്മാരായി.

[ശകുന്തള ശൃംഗാരലജ്ജയെ അഭിനയിക്കുന്നു.]

[ശകുന്തളയുടെയും രാജാവിന്റെയും ഭാവം കണ്ടിട്ട് ശകുന്തളയോട് അപവാര് ]

ശകുന്തളേ! ഇപ്പോൾ ഇവിടെ അച്ഛൻ ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിൽ -

[ദേഷ്യപ്പെട്ട്]

എന്നാലെന്താണ്?

അദ്ദേഹം ഈ അതിഥിയെ ജീവിതസർവസ്വംകൊണ്ടു കൃതാർത്ഥനാക്കിച്ചെയ്യും.

പോവിൻ. നിങ്ങൾ ഏതാണ്ടൊക്കെ മനസ്സിൽ വിചാരിച്ചുംകൊണ്ടു സംസാരിക്കുന്നു. ഞാൻ നിങ്ങളുടെ വാക്കു കേൾക്കയില്ല.

ഞാനും നിങ്ങളുടെ സഖിയെക്കുറിച്ചു കുറഞ്ഞോന്നു ചോദിക്കട്ടയോ?

അനുഗ്രഹമത്രെ ആര്യൻ ചോദിക്കുന്നത്.

മഹാത്മാവായ കണ്വമുനി നിത്യബ്രഹ്മചാരിയാണല്ലോ. നിങ്ങളുടെ ഈ സഖി അദ്ദേഹത്തിന്റ പുത്രിയാകുന്നു എന്നുള്ളതെങ്ങനെയാണ്?

ആര്യൻ കേട്ടാലും. കൌശികൻ എന്നു ഗോത്രനാമത്തോടുകൂടി മഹാപ്രഭാവനായിട്ടൊരു രാജർഷിയെ കേട്ടിരിക്കുമല്ലൊ.

കേട്ടിട്ടുണ്ട്. പ്രസിദ്ധനായ വിശ്വാമിത്രമുനി തന്നെ.

അദ്ദേഹത്തിനെ തോഴിയുടെ ജന്മഹേതുവായി അറിഞ്ഞാലും അദ്ദേഹം ഉപേക്ഷിച്ചതിന്റെ ശേഷം എടുത്തു വളർത്തിയതിനാൽ താതകണ്വനും ഇവളുടെ അച്ഛനായി.

ഉപേക്ഷിച്ചു എന്നു കേൾക്കയാൽ എനിക്കു ജീജ്ഞാസ ജനിച്ചിരിക്കുന്നു. അതിനാൽ ആദ്യം മുതൽക്കു തന്നെ കേൾക്കാനാഗ്രഹമുണ്ട്.

ആര്യൻ കേട്ടുകൊണ്ടാലും. പണ്ട് ആ രാജർഷി ഘോരമായ തപസ്സു ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കുമ്പോൾ ദേവന്മാർക്കു ശങ്ക ജനിച്ചിട്ട് അവർ അദ്ദേഹത്തിന്റ തപോവിഘ്നത്തിനായി മേനകയെന്ന അപ്സരസ്ത്രീയെ പറഞ്ഞയച്ചു.

മറ്റുള്ളവരുടെ തപസ്സിനെക്കുറിച്ചു ദേവന്മാർക്കിങ്ങനെ ശങ്ക പതിവുള്ളതാണല്ലൊ. പിന്നയോ?

പിന്നെ വസന്താരംഭത്താൽ രമണീയമായ സമയത്തിൽ ഉന്മാദജനകമായ മേനകാരൂപത്തെ കണ്ടിട്ട് -

[അർദ്ധോക്തിയിൽ ലജ്ജിതയായി വിരമിക്കുന്നു.]

ശേഷം മനസ്സിലായി. സർവഥാ ഇവൾ അപ്സരസ്സംഭവയാന്ന്

അതെ

മറിച്ചു വരാൻ സംഗതിയില്ല.

മനുഷ്യലോകാബലമാരിലീദൃശം
മനോജ്ഞമാം രൂപമുദിപ്പതെങ്ങനെ?
അനർഗ്ഗളം വൈദ്യുതമായ വിഭ്രമം
നിനയ്ക്കിലിബ്ഭൂമിയിലുൽഭവിക്കുമോ?

[ലജ്ജിച്ച് അധോമുഖിയായിരിക്കുന്നു. ആത്മഗതം]

എന്റ മനോരഥത്തിന് അവകാശം ലഭിച്ചു. എന്നാൽ ഇനിയും ഒരു സംശയമുണ്ട്.

[ശകുന്തളയെ നോക്കീട്ട് രാജാവിനോട്]

ആര്യൻ പിന്നെയും എന്തോ ചോദിക്കാനിച്ഛിക്കുന്നതുപോലെ തോന്നുന്നു.

[ശകുന്തള പ്രിയംവദയെ ചൂണ്ടുവിരലുകൊണ്ട് തർജ്ജനം ചെയ്യുന്നു.]

ഭവതിക്കു തോന്നിയതു ശരിതന്നെ. സച്ചരിതത്തെ കേൾക്കാനുള്ള ലോഭത്താൽ എനിക്ക് ഇനിയും ഒന്നുകൂടി ചോദിക്കാനുണ്ട്.

എന്നാൽ എന്തിനു സംശയിക്കുന്നു? തപസ്വിജനത്തോട് ഏതും തടവുകൂടാതെ ചോദിക്കാമല്ലൊ.

വ്രതനിയമമിവൾക്കു വേൾക്കുവോളെ-
യ്ക്കതനുവിഹാരവിരോധിയാകുമാറോ?
ഉത ഹരിണികളോടു വാഴുമാറോ?
സതതമിയം മദിരേക്ഷണപ്രിയാഭിഃ?

[സന്തോഷത്തോടു കൂടെ ആത്മഗതം]

മനമേ! ഭവ സാഭിലാഷമിപ്പോൾ
ഘനകേശീം പ്രതി സംശയങ്ങൾ തീർന്നു,
കനലെന്നു നിനച്ചു പോയി നീ താ-
നനഘം വക്ഷസി, ധാര്യമായ രത്നം.

[ദേഷ്യഭാവത്തോടുകൂടെ]

അനസൂയേ! ഞാനിതാ പോകുന്നു.

അതെന്താണ്?

ഈ പ്രിയംവദ അസംബന്ധങ്ങൾ പ്രലപിക്കുന്നതിനെ ഞാൻ ഗൌതമിയമ്മയോടു ചെന്നു പറയട്ടെ.

തോഴീ! ആശ്രമവാസിയായ ജനത്തിന് അതിഥിവിശേഷത്തെ സൽക്കരിക്കാതെ അനാദരിച്ചുംവച്ചു തോന്നിയതുപോലെ പൊയ്ക്കളയുന്നതു യുക്തമല്ല.

[ശകുന്തള ഒന്നും പറയാതെ എഴുന്നേറ്റു പോകുന്നതിനു ഭാവിക്കുന്നു.]

[ആത്മഗതം]

ഇവൾ പോകാൻ ഭാവിക്കുന്നല്ലോ.

[ഓർക്കാതെ തടുക്കുന്നതിനു ഭാവിച്ച് ഉടനേ നിവർത്തിച്ചിട്ട് ]

അഹോ! കാമീജനങ്ങളുടെ

മുനിതനയാനുയാനമതിനുദ്യുതനായ് സഹസാ
വിനയനിവാരിതപ്രസരനായൊരെനിക്കധുനാ,
തനതു പദത്തിൽനിന്നു ചലിയാതെയുമിങ്ങുളവാ-
യനുഭവമങ്ങു പോയ് തിരിയെ വന്നതുപോൽ മനസി.

[ശകുന്തളയെ തടഞ്ഞുംകൊണ്ട്]

തോഴീ! നീ പൊയ്ക്കൂടാ

[ഭ്രൂഭംഗത്തോടുകൂടെ]

എന്തുകൊണ്ടാണ്?

രണ്ടു വൃക്ഷങ്ങളെ ഞാൻ നിനക്കുവേണ്ടി നനച്ചിട്ടുണ്ട്. അതിനാൽ നീ എനിക്ക് കടപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ആ കടം വീട്ടീട്ടു പിന്നെ പൊയ്ക്കൊള്ളാം.

[ബലാൽകാരേണ പിടിച്ചു നിറുത്തുന്നു]

ഭദ്രേ! വൃക്ഷങ്ങളെ നനച്ചിട്ടു തത്രഭവതി ഇപ്പോൾതന്നെ പരിശ്രാന്തയായിരിക്കുന്നു. എന്തെന്നാൽ ഇവൾക്ക് -

ഏററം കൈകൾ ചുകുന്നഹോ കുടമെടു-
ത്തംസങ്ങളും സ്രംസികൾ
മുറ്റും പോർമുലകൾക്കിളക്കമിനിയും
നിന്നീല നിശ്വാസജം,
പററി സ്വേദകണോൽകരം മുഖമതിൽ
പൂങ്കർണ്ണികാരോധിയാ-
യൊറ്റക്കയ്യതിനാൽ ഗൃഹീതമഴിയും
വാർകൂന്തളം വ്യാകുലം.

[മുദ്രമോതിരം ഊരി പ്രിയംവദയ്ക്കു കൊടുക്കാൻ ഭാവിക്കുന്നു.
സഖിമാർ അതിൽ കൊത്തിയിരിക്കുന്ന നാമാക്ഷരങ്ങളെ
വായിച്ചിട്ട് ആശ്ചര്യത്തോടു കൂടെ പരസ്പരം നോക്കുന്നു.]

നിങ്ങൾ അന്യഥാ വിചാരിക്കേണ്ട. രാജാവിൽനിന്നു ലഭിച്ചിട്ടുള്ള മുദ്രയാണിത് .

എന്നാൽ ഇതിനെ ആര്യൻ കയ്യിൽനിന്നും വേർപെടുത്തുന്നതു യുക്തമല്ല. ആര്യന്റെ വാക്കിനാൽത്തന്നെ ഇവളുടെ കടപ്പാടു തീർന്നു.

ശകുന്തളേ! ദയാലുവായ ആര്യനാൽ അല്ലെങ്കിൽ മഹാരാജാവിനാൽ നീ മോചിക്കപ്പെട്ടു. ഇനി പോകാം.

[ആത്മഗതം]

ഞാൻ സ്വതന്ത്രയായിരുന്നെങ്കിൽ.

ഇനി എന്താണിപ്പോൾ പോകാത്തത്?

എന്നെ പോകാനും നില്ക്കാനും പറയാൻ നീ ആരാണ്?

[ശകുന്തളയെ നോക്കികൊണ്ട് ആത്മഗതം]

എനിക്ക് ഇവളെ കുറിച്ചു തോന്നുന്നതുപോലെ ഇവൾക്കെന്നെക്കുറിച്ചും തോന്നുന്നുണ്ടായിരിക്കുമോ? അഥവാ എന്റെ പ്രാർത്ഥന ലബ്ധാവകാശംതന്നെ. എന്തെന്നാൽ,

എന്നാലാപമതോടു സമ്മിളിതമാ-
യൊന്നും കഥിക്കുന്നതി-
ല്ലെന്നാലും ചെവി നൾകിടുന്നവഹിതാ
സംഭാഷമാണേ മയി,
കന്നൽക്കണ്ണി മമാനനാഭിമുഖിയായ്
നില്ക്കുന്നതില്ലെങ്കിലും
തന്വിക്കില്ല മദന്യഗോചരമതിൽ
ഭൂയിഷ്ഠമാലോകനം

[അണിയറയിൽ]

ഹോ! ഹോ! മഹർഷിമാരേ! തപോവനത്തിലേ ജന്തുക്കളുടെ രക്ഷയ്ക്കായിക്കൊണ്ടു നിങ്ങൾ സന്നദ്ധരായി ഭവിക്കിൻ. ദുഷ്ഷന്തമഹാരാജാവു വേട്ടയാടിക്കൊണ്ടു സമീപത്തിൽ എത്തിയിരിക്കുന്നു. ഇതാ,

തുരഗഖുരപുടത്താലുദ്ധതം ധൂളിജാലം
പരിണതരവിശോഭം പർണ്ണശാലയ്ക്കു ചാലേ,

മരവിരിസലിലാർദ്രം ശാഖയിൽ ചേർത്തിരിക്കും
തരുവിതതിയിലീയ്യാംപാറ്റപോൽ വീണിടുന്നൂ.

അത്ര തന്നെയുമല്ല.

അമ്പേ! കുത്തി മുറിച്ചു കൂർത്തു നെടുതാം
കൊമ്പിൽ തറച്ചോരു വൻ-
കമ്പും കൊണ്ടു വലിഞ്ഞണഞ്ഞു ലതകൾ
ചുറ്റിപ്പിണഞ്ഞങ്ങനേ,
കമ്പം പൂണ്ടു രഥേക്ഷയാ മൃഗകുലം
ഭേദിച്ചു ധർമ്മാശ്രമേ
കൊമ്പൻ കേറി വരുന്നു. മൂര്‍ത്തിധരമാ-
മസ്മത്തപോവിഘ്നമോ?

[എല്ലാവരും പരിഭ്രമം നടിക്കുന്നു.]

[ആത്മഗതം.]

ഛേ! കഷ്ടം! സൈന്യങ്ങൾ എന്നെ അന്വേഷിച്ചു തപോവനത്തെ ഉപരോധിക്കുന്നൂ. ആകട്ടെ, അങ്ങോട്ടു പോക തന്നെ.

ആര്യാ! കാട്ടിലേ ഈ വർത്തമാനം കേട്ടിട്ട് ഞങ്ങൾക്കു വളരെ ഭയമായിരിക്കുന്നൂ. അതുകൊണ്ട് പർണ്ണശാലയ്ക്കുള്ളിൽ പോകുന്നതിനു ഞങ്ങൾക്ക് അനുവാദം തരണം.

നിങ്ങൾ പോകുവിൻ. ഞാൻ ചെന്ന് ആശ്രമത്തിന് ഉപദ്രവം ഉണ്ടാകാതിരിക്കവണ്ണം യത്നം ചെയ്തുകൊള്ളാം.

[എല്ലാവരും എഴുന്നേല്ക്കുന്നു]

ആര്യനെ ഞങ്ങൾ വേണ്ടുംവണ്ണം സൽക്കരിച്ചില്ലല്ലൊ. ഇനിയും കാണുന്നതിനെക്കുറിച്ച് അറിയിക്കുന്നതിനു ഞങ്ങൾ ലജ്ജിക്കുന്നൂ.

അങ്ങനെ പറയേണ്ട. നിങ്ങളുടെ ദർശനംതന്നെ എനിക്ക് വേണ്ടുംവണ്ണമുള്ള സൽക്കാരമായിരിക്കുന്നൂ.

[ശകുന്തള സവ്യാജമായി താമസിച്ചു സഖിമാരോടുകൂടി പോയി]

എനിക്ക് നഗരത്തിലേക്കു തിരിച്ചുപോകുന്നതിനു താൽപര്യം

യാതീഹ മുൻപെട്ടു വപുസ്സു മാത്രം
ചേതസ്സു പശ്ചാദവശം പ്രയാതി,
വാതസ്യ വേഗം പ്രതി നീയമാനം
കേതോഃ പതാകാംശുകമെന്നവണ്ണം.

[പോയി.]