---

സാത്യകി-

ഇങ്ങിനെയിനിയും തോറ്റിടു-
മങ്ങനുജൻ ഞാൻ കളിച്ചിടുന്നേരം;
അംഗനമാരൊടു കാട്ടിന
ഭംഗി നരാധീശ! നമ്മൊടൊത്തിടുമോ? 12

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- (വിചാരം) ആട്ടേ ഇയ്യാൾ ജയിക്കട്ടേ. ജയിച്ചാലേ മേനി പറയുന്നതു കേൾപ്പാൻ തരമുള്ളു.
(സ്പഷ്ടം)

മടക്കവും തേ ജയവും സഖേ! ക-
യ്യടക്കമാണെന്നിഹ തോന്നിടുന്നു;
മിടുക്കുവെച്ചൊട്ടു തിരുമ്മി നന്നായ് -
ക്കിടുക്കിയിച്ചുക്കിണി വിട്ടുകൊൾക. 13

സാത്യകി- ഞാനടക്കിക്കളിക്കുന്നുണ്ടെന്നാണോ ഇവിടുന്നരുളിചെയ്യുന്നത്. ആട്ടെ. എന്നാൽ ആ അപവാദം തീര്‍ന്നിട്ടേ ഉള്ളു ഇനി കളി. അടക്കിക്കളിച്ചാലെന്താണ്?

അടക്കയിമ്പോടു കളിച്ചു,മാന-
മെടുക്കുകെന്നാലതിനെന്തു ദോഷം?
പൊടുക്കനെ വെച്ചു തിരുമ്മിയിട്ടു
കിടുക്കി വീട്ടീടുകിലെന്തു മാനം? 14

തിരുമ്മിക്കളിച്ചിട്ടുള്ള ജയമാണെങ്കിൽ ഇലയിട്ടുനോക്കി നിശ്ചയിച്ചാൽ പോരേ? അകം വീണാൽ ജയം; പുറം വീണാൻ മടക്കം, എന്നു്. എന്താണ് ഭേദം?

ശ്രീകൃഷ്ണൻ - ഈ അടക്കിക്കളിച്ചിട്ടു ജയിക്കുകയാണെങ്കിൽ ചുക്കിണി എടുത്തു് വിചാരിച്ച എണ്ണം കാണിച്ചുവെച്ചാൽ പോരേ. എന്താണ് വ്യത്യാസം?

സാത്യകി- വ്യത്യാസം അകലെ കളിച്ചു വീഴിക്കുന്നതു തന്നെ.

ശ്രീകൃഷ്ണൻ - ആട്ടേ. പണ്ടിങ്ങിനെ വല്ലവരും അടക്കിക്കളിക്കാറുണ്ടോ? ഇയ്യിടെ തുടങ്ങിയതല്ലേ ഇതു്?

സാത്യകി- ഇല്ലാ. അതല്ലേ ഈ കളിക്ക് അധികമൊരു മെച്ചം

മടിച്ചിടാതങ്ങിനെ കണ്ടു കണ്ടു
പിടിച്ചിടും കൌശലജാലമെല്ലാം
പഠിച്ചതല്ലാ കളവെന്നു നാട്യം
നടിച്ചപേക്ഷിക്കുക ഭംഗിയാമോ? 15

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- ആട്ടേ തരക്കേടില്ല. നിങ്ങളുടെ ഓരോ പരിഷ്കാരങ്ങൾ പഴമക്കാരെ ഒക്കെ മടക്കാൻകൊള്ളാം.

(അണിയറയിൽ)

എന്തൊന്നാണിതമന്ദകാന്തിയവിടെ-
ചിന്നുന്നതോര്‍ക്കുംവിധൌ?
ചന്തം ചിന്തിന മിന്നലിങ്ങിനെ വരാൻ -
വയ്യിന്നു രാവല്ലെടോ;
ചിന്തിച്ചപ്പൊഴറിഞ്ഞു സാരമിവിടെ -
ഗോവിന്ദനെക്കാണുവാൻ
ചെന്താർബാന്ധവനായിടുന്ന ഭഗവാൻ
വന്നീടുകായീടണം 16

(അനന്തരം ഗദൻ പ്രവേശിക്കുന്നു)

ഗദൻ- ഈ വിവരം ഭഗവാനെ അറിയിക്കുകതന്നെ.

(ചുറ്റി നടന്നുംകൊണ്ടു നോക്കീട്ടു)

സാത്യകിയോടും ചേർന്നതി-
ജാത്യമൊടും ചൂതുപൊരുതി വിരുതുകളും
വൃത്തിയിലോതിക്കൊണ്ടു ജ-
ഗത്രയനാഥൻ വിളങ്ങുന്നൂ. 17

(അടുത്തു ചെന്നിട്ടു തൊഴുതുംകൊണ്ടു്)

അത്ഭുതമത്ഭുതമോര്‍ത്താൽ ചിൽപുരുഷനതായിടും ഭവച്ചരിതം!

കെല്പൊടു ഭഗവാനര്‍ക്കനു-
മിപ്പോൾ കാണ്മാൻ വരുന്നു തവ സവിധേ. 18

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- ഏ്! ഭഗവാനാദിത്യനോ! ആട്ടേ. നോക്കിനി ഇപ്പോൾ കളി വേണ്ട. അങ്ങട്ടു പോവുക.
(എല്ലാവരും ചുറ്റി നടക്കുന്നു.)

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- (നോക്കീട്ട്,)

ശരി ശരി: ഭഗവാനാമര്‍ക്കനല്ലീമനുഷ്യൻ
വിരുതുടയൊരു സത്രാജിത്തുതാനായ്‍വരേണം;
പരമിവനുടെ വാക്കീമട്ടു കേട്ടിട്ടു വല്ലാ-
തൊരു മിഴിയടനേരം മാറി ഞാനും ഭ്രമിച്ചു. 19

ആട്ടെ. ഇദ്ദേഹത്തിന്റെ വരവു കാണുകതന്നെ. (എന്നു നോക്കിക്കൊണ്ടു്) ഏയ്! ഇങ്ങോട്ടുതന്നെയാണു വരുന്നതു്.

(അനന്തരം സത്രാജിത്ത് പ്രവേശിക്കുന്നു. എല്ലാവരും തമ്മിൽ കണ്ടു യഥോചിതം ഉപചാരം ചെയ്യുന്നു.)

സാത്യകി- നമുക്കെല്ലാവര്‍ക്കും ഈ പൂമുഖത്തു കുറച്ചുനേരം ഇരിക്കുകയല്ലേ?

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- അങ്ങിനെതന്നെ (എല്ലാവരും ഇരിക്കുന്നു.)

ശ്രീകൃഷ്ണൻ— ഇവിടുന്ന് ആദിത്യനെ സേവിക്കാൻ പോയതിനു ശേഷമുള്ള കഥ എല്ലാം വിസ്തരിച്ചു കേട്ടാൽ കൊള്ളാം.

സത്രാജിത്ത്-

കാരുണ്യം കലരും ത്രയീമയവപു-
സ്സാകുന്നൊരാദ്ദേവനെ-
പ്പാരം ഭക്തി വളര്‍ന്നുകൊണ്ടു വളരെ-
ക്കാലം ഭജിച്ചേനഹം;
സ്വൈരം ദാരസുതാദിയായ വിഷയ-
ഭ്രാന്തിൽ ഭ്രമിക്കാതെക-
ണ്ടാരംഭിച്ചതിലേറിയേറി ഭജനേ
നിഷ്കുഷയും നിഷ്ഠയും. 20

ശ്രീകൃഷ്ണൻ - നൈരാശ്യമുള്ള ആളുകൾക്ക് എന്താണ് ഞെരുക്കം?

തുടങ്ങിടും കാര്യമതിങ്കലേതും
മുടങ്ങിടാതേ നിരുപിച്ചപോലെ
ദൃഢം മഹാനിഷ്ഠയൊടും നടപ്പോര്‍-
ക്കുടൻ മഹാത്മൻ! പറകെന്തസാദ്ധ്യം? 21

ആട്ടെ! പിന്നെ?

സത്രാ-

വളരെ വളരെ നാളീമട്ടു ഞാൻ സേവചെയ്തോ-
രളവു തെളിവു കൂടും പ്രീതിയോടെന്റെ മുമ്പിൽ
വെളിവിലജനനന്തൻ ചൊല്ലുകെന്തിഷ്ടമെന്നാ-
യൊളിവു ഹൃദി നിനച്ചിടാതെ ചൊന്നാൻ പ്രകാശം 22

ഞാനാകട്ടെ,

നിനച്ചിടാതിങ്ങിനെ കണ്ടനേരം
ജനിച്ചൊരാനന്ദജബാഷ്പമോടും
അനേകവാരം പ്രണമിച്ച ലോകേ-
ശനേ വണങ്ങി സ്തുതിചെയ്തു നിന്നേൻ. 23

ഒന്നും മിണ്ടാൻ കഴിഞ്ഞില്ല- എന്താണു വേണ്ടതെന്നു് രൂപമില്ലാതെകണ്ടായിപ്പോയി. പിന്നെ കുറച്ചുനേരം കഴിഞ്ഞപ്പോൾ വാൿസ്തംഭമൊക്കെ നിര്‍ത്തി, ഇപ്രകാരം അറിയിച്ചു:-

സദാ ഭവത്സേവയതൊന്നുമാത്രം
മുദാ സരോജപ്രിയ! ചെയ്യുവാൻ മേ
ഉദാരകാരുണ്യമുദിച്ചുവെന്നാ-
ലദാന്തസന്തോഷമതായി നൂനം. 24

അപ്പോൾ ഭഗവാൻ,

"എന്നുടെ ബിംബമൊടൊപ്പം
മിന്നിടുമീമണി ഭവാനുനൽകുന്നൻ;
എന്നാൽ 'സ്യമന്തക'മതാ-
ണെന്നായറികിതിനു നാമമയി! ധീമൻ! 25

ഇതു് എന്റെ ഒരു ഓര്‍മ്മക്ക് അങ്ങയ്ക്കിരിക്കട്ടെ.

---

എന്നാലെട്ടെട്ടു ഭാരം കനകമിതു ദിന-
ന്തോറുമുണ്ടാക്കു,മെന്നും
നന്നായ് വന്നീടുമീയുത്തമമണിയണിയും
മാനുഷന്നത്രയല്ല,
തോന്നില്ലാ ദുര്‍ന്നയം ലേശവുമകമലരിൽ
സത്യധര്‍മ്മാദിനിഷ്ഠ -
യെന്നല്ലാം നന്മ കൂടും പരമുപരി ഗുണം
കണ്ടിടും വേണ്ടുവോളം.'’ 26

എന്നു പറഞ്ഞ് അവിടുന്നുതന്നെ ഈ മണി എന്റെ കഴുത്തിലണിയിച്ചു.

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- അതിഭക്തനായ അങ്ങയുടെ അവസ്ഥക്ക് ഇതിലെന്താണൊരത്ഭുതം? എന്നാൽ ഞാനൊന്നു ചോദിക്കാൻ പോകുന്നു. ദുരാഗ്രഹമാണെന്നു തോന്നരുത്

കേട്ടീടേണം ജഗത്തിൽ കൊടിയ ഗുണമെഴും
ശ്രേഷ്ഠവസ്തുക്കളെല്ലാം
കോട്ടം വിട്ടൊരു ഭൂമീപതിയുടെയവകാ-
ശത്തിലായുള്ളതത്രേ:
പിട്ടല്ലിന്നുഗ്രസേനക്ഷിതിപതിയവർകൾ-
ക്കീ മഹാരത്നമങ്ങു-
ന്നിഷ്ടത്തോടേ കൊടുത്തിടുക; പരമതു ധ-
ന്യാകൃതേ ന്യായമാകും. 27

അല്ലാതെകണ്ട് എനിക്കൊരാവശ്യമുണ്ടെന്നു വെച്ചു പറഞ്ഞതല്ല.

സത്രാ- (തല താഴ്ത്തിക്കൊണ്ടു വിചാരം)

ചോദിച്ചീടുന്നതോര്‍ത്താൽ ചതുരത കലരു-
ന്നോരു ഗോവിന്ദനാണുള്‍-
പ്രീതിഛായയ്ക്കു ദോഷം വരുമിതു തരികി-
ല്ലെന്നു ചൊല്ലുന്നതായാൽ;
ചേതം ചെറ്റല്ല നൽകീടുകി,ലിതു വിഷമം
തന്നെ, ഞാനെത്രകാലം
ചെയ്തോരീ ബുദ്ധിമുട്ടിന്നുടെ ഫലമപര-
ന്നേകിയാൽ ശോകമത്രേ. 28

അതുകൊണ്ടു് എന്താണു വേണ്ടത്?

തരുന്നതല്ലെന്നു തികച്ചുനേരേ
തുറന്നുചൊല്ലാൻ മടിയുണ്ടുതാനും;
വരുന്നതെല്ലാം വരുമിന്നു മിണ്ടാ-
തരം നമുക്കങ്ങു ഗമിക്കതന്നെ. 29

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- (വിചാരം) ഈ വിദ്വാൻ തരില്ല തീച്ചതന്നെ. എങ്കിലും നാട്യമറിയാമല്ലൊ.

സാത്യകി- (വിചാരം) സത്രാജിത്തിന്നും വലിയ ദുര്‍ഘടമായിട്ടുണ്ട്.

പ്രാജ്യമായ മണി കയ്യുവിട്ടുടൻ
രാജ്യപാലനു കൊടുപ്പതെങ്ങിനെ?
പൂജ്യരാകുമവരൊന്നിരക്കുകിൽ
പൂജ്യമെന്നു പറയുന്നതെങ്ങിനെ? 30

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- മനസ്സുണ്ടെങ്കിൽ കൊടുത്താൽ മതി; എനിക്കു നിര്‍ബ്ബന്ധമൊന്നുമില്ല.

(സത്രാജിത്തു ഒന്നും മിണ്ടാതെ എഴുനീറ്റുപോയി.)

ഗദൻ- നേരം മദ്ധ്യാഹ്നമായി.

പാരം തീക്ഷ്ണതപൂണ്ട രശ്മിനിരയാ-
മാഗ്നേയ ബാണങ്ങളെ- പ്പാരെല്ലാമമരുന്ന ലോകരുടെ നേ-
രിട്ടായ് ചൊരിഞ്ഞങ്ങിനെ
ഘോരാകാരതയോടുമംബരമതാ-
മാജിസ്ഥലേ നിന്നുകൊ-
ണ്ടേറെപ്രൌഢത കാട്ടിടുന്ന രവിയാം
തേരാളി നേരിട്ടിതാ. 31

ശ്രീകൃഷ്ണൻ - ശരിയാണത്.

തണലാം മറുബാണമെയ്തുകൊണ്ടി-
ത്തൃണവൃക്ഷാദികളും മനുഷ്യരും കേൾ
തരുണാര്‍ക്കനൊടൊത്തെതിര്‍ക്കിലും ചെ-
റ്റണയുന്നുണ്ടു സുഖം സ്വശക്തിപോലെ. 32

സാത്യകി-

ബദ്ധാദരത്താൽ ദ്വിജലോകമെല്ലാം
മാദ്ധ്യാഹ്നികം ചെയ്തു ജപിച്ചിടുന്നു;
ഉദ്യാനവാപീദ്വിജസംഘമാത്മ-
വിദ്യാജവം പോലെയടങ്ങിടുന്നു. 33

നമുക്കു മാദ്ധ്യാഹ്നികത്തിന്നു പോവുക.

(എന്ന് എല്ലാവരും പോയി)

ഒന്നാമങ്കം കഴിഞ്ഞു.

---------------------------

രണ്ടാമങ്കം

(അനന്തരം രണ്ടു കാട്ടാളന്മാർ പ്രവേശിക്കുന്നു)

ഒന്നാമത്തേവൻ- എടോ! തന്റെ കുന്തത്തിന്റെ മുന എങ്ങിനെയാണു് ഒടിഞ്ഞത്'?

മറ്റവൻ - അതോ? ഞാനിങ്ങോട്ടു പോരുംവഴി ഒരു വലുതായ പന്നിത്തടിയൻ നേരിട്ടു. അവന്റെ നേരെ ചാട്ടിയപ്പോൾ ആ ജന്തു പേടിച്ചോടി. എന്റെ ഉന്നം പറ്റിയില്ല. കുന്തമൊരു പാറയിൽ കൊണ്ടോടിഞ്ഞു.

ഒന്നാമത്തവൻ- തന്റെ ഉന്നം കണ്ടിട്ടു പന്നി പേടിച്ചോടിയോ? പന്നി നേരെ ഓടും എന്നല്ലാതെ പിന്നോക്കം ഓടില്ലെന്നാണല്ലൊ കേട്ടിരിക്കുന്നതും, വളരെ കുറി കണ്ടിട്ടുള്ളതും.

മറ്റവൻ- പേടിച്ചോടി എന്നുവെച്ചാൽ എന്റെ നേരിട്ടു തന്നെയാണു് ഓടിയത്.

ഒന്നാമത്തവൻ- (ചിരിച്ചുംകൊണ്ട്) എന്നാൽ പേടിച്ചോടുകയാണോ? ചൊടിച്ചോടി എന്നു പറ. ആട്ടെ; പിന്നെ?

മറ്റവൻ- അവൻ എന്റെ അടുത്തു വന്നപ്പോൾ ഉറയിൽ നിന്നു ചുരിക ഊരി ഒരു കുത്തുകുത്തി. അതു കഴുത്തിൽതന്നെ കൊണ്ടു; അവൻ ചാവുകയും ചെയ്തു. ആട്ടെ, കാടിളക്കാൻ പോയിട്ടുള്ള ആളുടെ കഥയൊന്നും കേൾക്കുന്നില്ലല്ലൊ. എന്തായിരിക്കും?

(അണിയറയിൽ കളകളം)

'ഓടിക്കൊൾവിനൊഴിഞ്ഞു നിങ്ങളഖിലം;
വീരൻ പ്രസേനൻ നൃപൻ
ചാടിക്കൊണ്ടു പുളച്ചിടും കുതിരമേൽ
കേറിക്കളിച്ചങ്ങിനെ
മോടിക്കായിടയിൽ പരം വിരുതു കാ-
ണിച്ചും രസിച്ചും കുറേ -
ക്രീഡിക്കുമ്പൊളെതിര്‍ത്തുവന്നു വലുതാ-
യീടും മൃഗേന്ദ്രാധിപൻ.' 34

---

എന്ന്.

ഒന്നാമൻ- ഓ! വൈഷമ്യമായോ തമ്പുരാനേ!

മറ്റവൻ- ഹും! അവിടെക്കു് ആയിരം സിംഹം അടുത്തു വന്നാലും കൂസലില്ല. പിന്നെയുണ്ടോ ഒരു സിംഹം വന്നാൽ?

(പിന്നെയും അണിയറയിൽ)

'വാളെടുത്തു നൃവരൻ കളിക്കയും,
താളമായ്ക്കുതിര ചോടുവെക്കയും,
മേളമോടവിടെയുള്ള കൂട്ടുകാ-
ട്ടാളരൊത്തു വിളികൂട്ടിയാര്‍ക്കയും. 35

ബഹുകേമംതന്നെ' എന്ന്.

മറ്റവൻ- കേട്ടില്ലെടോ!

ഒന്നാമൻ - വൈഷമ്യമൊന്നും വന്നില്ലെങ്കിൽ തരക്കേടില്ല. വല്ല ദുർഘടവും വന്നാലോ കാടാണെന്നു കരുതിയാണ് ഞാൻ പറഞ്ഞതു്.

(പിന്നെയും അണിയറയിൽ)

'കൂക്കുവിളി കേട്ടിടുമ്പോ-
ളാര്‍ക്കുമഹോ! സിംഹമുഗ്രരവമോടേ
നോക്കുമധികം പ്രസേനനെ-
ലാക്കൊടു ചാടിപ്പിടിച്ചു തച്ചിടുവാൻ. 36

ഇങ്ങിനെ സിംഹവും കൂടീട്ടുണ്ട്. ഒഴിക്കുന്നില്ല. ബലേ ബലേ.

തുള്ളിച്ചാടിക്കളിച്ചും തുരുതുരെയടി പി-
ന്നോട്ടൊരഞ്ചെട്ടു വെച്ചം,
വള്ളിക്കൂടങ്ങൊഴിച്ചും, വടിവൊടു ഹയവും
വാശി വല്ലാതെ വാച്ചും,
തള്ളിക്കേറിപ്പിടിച്ചുന്തിടുമൊരു വടിവിൽ
തത്സമീപം ഗമിച്ചം,
കള്ളം വിട്ടുല്ലസിച്ചും കളമൊടു കളിയാ-
ടുന്നു പാരം രസിച്ചും, 37

എന്ന്

ഒന്നാമൻ- നോക്കും അങ്ങോട്ടു പോകാം. ബഹുരസമുണ്ടു കാണാൻ.

(ചുററിനടന്നു നോക്കീട്ട്)

നല്ലൊരാക്കുതിരയും പ്രസേനനും
ചൊല്ലെഴും ബലമിയന്ന സിംഹവും
തെല്ലകന്നു മറവായി കണ്ണിനി-
ച്ചെല്ലുകില്ല മതി നോക്കൊഴിക്കെടോ. 38

(അണിയറയിൽ)

"അയ്യോ ദുർഘടമായീ!
കയ്യുപിഴച്ചിതു പരംപ്രസേനന്ന്;
വയ്യാതായിതു കുതിര-
ക്കയ്യൊന്നൊരു കുണ്ടിലാപ്പെട്ടു. 39

എന്നതന്നെയല്ല,

അതുസമയമടുത്തുവന്ന സിംഹം
ശ്രുതികഠിനോൽക്കടസിംഹനാദമോടും
ചതിയിൽ നൃപനെയൊന്നടിച്ചു വീഴി-
ച്ചിതി മണികയ്യിലെടുത്തു പാഞ്ഞു പോയി. 40

കഷ്ടം! ഈ വിവരം കേട്ടാൽ സത്രാജിത്തും ഭാര്യയും മറ്റും വളരെ വിധം ദുശ്ശങ്കയോടുകൂടി വ്യസനിക്കും നിശ്ചയംതന്നെ' എന്ന്.

ഒന്നാമൻ- ഓ! ഞാൻ പറഞ്ഞില്ലേ? ആ! വൈഷമ്യം വന്നു. സിംഹത്തിനേയും മറ്റും കളിപ്പിപ്പാൻ പോയാൽ ദുർഘടമാണ്.

(പിന്നെയും അണിയറയിൽ)

'എന്നേ! കൂട്ടമൊടൊരുവക
പണികൾ പായുന്നു നോക്കു ചതി പറ്റി;'

എന്ന്

മറ്റവൻ-

വന്നതു വന്നു നമുക്കും
ചെന്നിടുകങ്ങോട്ടു പൊരുതിനോക്കിടുവാൻ.

(എന്നു രണ്ടാളും പോയി.)

പ്രവേശകം കഴിഞ്ഞു.

(അനന്തരം സത്രാജിത്തും ഭാര്യയും പ്രവേശിക്കുന്നു).

ഭാര്യ-

ഇന്നെന്താണിത്രനേരം ബത! പതിവുകണ-
ക്കല്ല വത്സൻ പ്രസേനൻ
വന്നില്ലാവേട്ടയാടാൻ വടിവിനൊടു ഗമി-
ച്ചിട്ടു രാവാകിലും കേൾ;
വന്നെന്നോ വല്ലെടത്തും വലിയൊരപജയം?
നല്ല മട്ടല്ല; മോദം
തോന്നുന്നില്ലെന്മനസ്സിൽ പെരിയൊരപകടം
പറ്റി ചെറ്റില്ല വാദം. 42

സത്രാജിത്ത് - ശരിയാണത്. നായാട്ടിന്നു പോയാൽ രണ്ടു മൂന്നു നാഴിക പകലെ എത്താറു പതിവാണല്ലൊ. ഇന്നിത്ര നേരമായിട്ടും വരാതെകണ്ടിരിക്കണമെങ്കിൽ വലുതായൊരു വൈഷമ്യം വന്നിരിക്കണം.

നായാട്ടതിൽ ദുർഘടമായ ദിക്കിൽ
പോയിട്ടുമാമീവക കഷ്ടമെല്ലാം;
മായംപെടും വൈരികളുള്ളവര്‍ക്കു-
മായീടുമീവണ്ണമനര്‍ത്ഥമെല്ലാം. 43

ദ്രവ്യം കയ്യിലെഴുന്നവര്‍ക്കു പലമ -
ട്ടാപത്തു വന്നീടുമെ-
ന്നവ്യാജം പലരും പറഞ്ഞു പരിചിൽ
കേൾപ്പുണ്ടു കെല്പോടു ഞാൻ;
ദിവ്യശ്രീമണിയാം സ്യമന്തകമതും
കണ്ഠേ ധരിച്ചാണവൻ
ഭവ്യത്വത്തൊടു വേട്ടയാടുവതിനായ്
ചാടിപുറപ്പെട്ടതും. 44

അപ്പോൾതന്നെ ഞാൻ പറഞ്ഞു- ഈവക വസ്തുക്കൾ പുറത്തേക്ക് ഇറക്കരുത്. വളരെ ശത്രുക്കളണ്ടാവും. അതുകൊണ്ടിതും കൊണ്ടുപോകേണ്ട. എന്തെങ്കിലും വല്ല ആപത്തും വരും എന്നു്. അപ്പോൾ അത് ആയാൾക്കു ബോധിച്ചില്ലാ.

കുറഞ്ഞതെന്നാകിലുമപ്രിയത്തെ
മുറിഞ്ഞ ചൊല്ലാൻ മടിയുണ്ടെനിക്ക്;
അറിഞ്ഞുകൂടാത്തതിനോര്‍മ്മവെക്കാൻ
പറഞ്ഞു നോക്കീ, ഫലമായതില്ല. 45

പിന്നെ എന്തെങ്കിലുമാകട്ടെ എന്നു വിചാരിച്ച ഞാൻ കൊടുത്തു. എന്തെല്ലാമാണാവോ വൈഷമ്യം പററിയത്?

ഒരു മന്ത്രി പ്രവേശിച്ചിട്ടു (വിചാരം)

വേട്ടക്കു വേണ്ടിപ്പരിചിൽ പ്രസേനൻ
വാട്ടംവിനാ നമ്മുടെ കൂടെയല്ലോ
പെട്ടെന്നു പോന്നുള്ളതു; കാട്ടിൽ വേറേ
പെട്ടിട്ടു കണ്ടീലവനെക്കലാശം. 46

എന്നാൽ അദ്ദേഹത്തിനേയും രണ്ടു കാട്ടാളന്മാരേയും ഒരു ശൂദ്രനേയും മാത്രമേ കാണാതെകണ്ടായിട്ടുള്ളു. അവരുടെ വിവരം ആര്‍ക്കും അറിവില്ലതാനും. എന്തുകാട്ടാം. എന്നാൽ

പുത്രനതെന്നകണക്കതി-
മാത്രസ്നേഹം വളര്‍ത്ത സോദരനെ
ഇത്തവ്വൂ കണ്ടിടാത്തതു
സത്രാജിത്തോടു ചൊൽവതെങ്ങിനെ ഞാൻ? 47

എങ്കിലും പറയാതെകണ്ടു നിവൃത്തിയില്ലല്ലൊ

(എന്നടുത്തു ചെന്നിട്ട് ആചാരോപചാരങ്ങൾ ചെയ്യുന്നു.)

സത്രാ- ഉണ്ണി പ്രസേനനെവിടെ?

സത്യസേനൻ- (ഇങ്ങിനെയൊക്കെയാണ് എന്നു വിവരം പറയുന്നു.)

---

ഭാര്യ-

അയ്യോ നീ വലിയോരു കാട്ടിൽ വഴിതെ-
റ്റിച്ചെറു ദുഃഖിക്കയോ
കയ്യൂക്കേറിയ ദുഷ്ടജന്തുനിരയായ്
നേരിട്ടു കഷ്ണിക്കയോ? 48

സത്രാ-

കയ്യോടേ കപടം ധരിച്ച ചിലശ-
ത്രുക്കൾക്കു കയ്യിൽ പിണ-
ഞ്ഞിയ്യൂഴം വലുതായിടുന്നൊരു വിപ-
ത്തിൽ പെട്ടു നീയെന്നതോ? 49

സത്യസേനൻ - എങ്ങിനെയാണെന്നു നിശ്ചയിക്കാറായോ? ഇന്നു രാത്രിയായിപ്പോയി. ഇരുട്ടായതുകൊണ്ടു വേറെ ദിക്കിൽ താമസിച്ചു നാളെ കാലത്തു വരുമെന്നു വിചാരിക്കരുതേ?

സത്രാ - ശരിയാണത്; 'അതിസ്നേഹഃ പാപശങ്കീ' എന്നല്ലേ പ്രമാണം? അതുകൊണ്ടു് അങ്ങിനെ വൈഷമ്യംകൂടി ആലോചിച്ചു എന്നേയുള്ള. താൻ ചെല്ലു. (സത്യസേനൻ പോയി)

ഭാര്യ- എനിക്കു പ്രസേനനെക്കാണാഞ്ഞിട്ടു മനസ്സിന്നൊരു സുഖമില്ല.

ചേണുറ്റതന്റെ സഖിസംഘമൊടൊത്തുകൂടി-
ക്കാണുന്ന കേളിയതിനായ് ചിലനാൾ ഗമിച്ചാൽ
ക്ഷീണം പെടുന്ന തവ മേനി, വരുന്നനേരം
കാണുമ്പൊൾ വത്സ! മമ സങ്കടമെന്തു ചൊൽവൂ.

അങ്ങിനെ ഇരിക്കുമ്പോൾ ഈ കാട്ടിൽ പോയിരിക്കുന്ന കഥ വിചാരിച്ചിട്ട് ഒരു സുഖം തോന്നാത്തതു കഷ്ടമല്ല. എനിക്കു പുത്രനായിട്ട് പ്രസേനനും, പുത്രിയായിട്ട് സത്യഭാമയും എന്നുതന്നെയാണ് വിചാരം.

സത്രാ- എനിക്കതല്ലാ വിചാരം. ചിലരൊക്കയും ഈ മണിക്കു ലക്ഷ്യംവെച്ചിട്ടുണ്ട്. സ്യമന്തകമണിയും കൊണ്ടാണ് ഉണ്ണി പ്രസേനൻ പോയിരിക്കുന്നത്. അവർ വല്ലതും പറ്റിച്ചിരിക്കുമോ എന്നാണ് എനിക്കു പേടി.

ഭാര്യ- ആരാണീമണിക്കു ലക്ഷ്യം വെച്ചിരിക്കുന്നത്?

സത്രാ- ഹേ! അതൊന്നും പറയാൻ പാടില്ല. കുറെ വലിയ പ്രമാണിയാണെന്നു വെച്ചോളു.

ഭാര്യ- എന്നോടു പറയുകവയ്യെന്നെന്താണ്? വിശ്വാസമില്ലെന്നോ?

സത്രാ- അതുതന്നെ.

സസാരമായീടിലുമിങ്ങു വേണ്ടി-
ല്ലസാരമായീടിലുമപ്രകാരം
രസിച്ചു കാര്യം ബത! പെണ്ണിനേ വി-
ശ്വസിച്ചു ചൊല്ലീടരുതെന്നു കേൾപ്പൂ. 50

ഭാര്യ- അതൊക്കെ ശരിയാണ്. ചില സ്ത്രീകളുണ്ടു് വിശ്വസിക്ക വയ്യാത്തവരായിട്ട്. അവരോടു പറയരുത്. എന്നാൽ ഇത് എന്നോടു പറയരുതേ? എന്നെ വിശ്വസിച്ചാൽ എന്താ തരക്കേട്?

സത്രാ- ഇതു വലിയ വൈഷമ്യമുള്ള കാര്യമാണു്.

ചിരം ജഗത്തിൽ പുകൾ പൂണ്ടൊരാളിൽ
കുറഞ്ഞൊരീക്കുറ്റമുരച്ചതായി
പറഞ്ഞു കേട്ടാൽപ്രഭു മേലിലെങ്ങാ-
നറിഞ്ഞു പോയാൽ ബഹുചീത്തയായി. 51

ഭാര്യ- ഞാനാരോടും പറയുന്നില്ല.

സത്രാ-പറയണോ നിന്നോടു്?

ഭാര്യ- വേണം, സംശയമില്ല. കേട്ടാൽ കൊള്ളാമെന്നു വളരെ മോഹമുണ്ടു്.

സത്രാ- എന്നാൽ ഞാനെന്റെ ഊഹം പറയാം.

(പതുക്കെ)

അമന്ദമോഹത്തൊടു വാസുദേവൻ,
സ്യമന്തകം നൽകുക ഭൂപനെന്നായ്
ഭ്രമം തനിക്കുള്ളതൊളിച്ചു നീതി-
ക്രമം തെളിഞ്ഞോതിയിരുന്നു മുമ്പിൽ. 52

ഭാര്യ- അ-ഹ-സാക്ഷാൽ ശ്രീകൃഷ്ണനോ? അദ്ദേഹത്തിനീ ദ്രവ്യംകൊണ്ടെന്താണ് വേണ്ടത്? സാക്ഷാൽ ശ്രീഭഗവതിയുടെ ഭർത്താവല്ലേ?

സത്രാ- അതൊക്കെ ശരിയാണ് . പക്ഷേ ഒന്നുവിചാരിക്കൂ.

പരം ഗുണം സർവ്വവുമൊത്തൊരാളെ-
ന്നിരിക്കിലും ദ്രവ്യമതെത്രതന്നെ
തരത്തിലാക്കീടിലുമിങ്ങു പാര്‍ത്താ-
ലൊരുത്തനുണ്ടോ ബഹുതൃപ്തിയായി? 53

ഭാര്യ- എങ്കിലും ശ്രീകൃഷ്ണനങ്ങിനെ ചതിച്ചു കൈക്കലാക്കുമോ?

സത്രാ- അതും ഇല്ലെന്നു തീച്ചപ്പെടുത്തേണ്ട.

പണ്ടാച്ചെറുപ്പകാലം
കണ്ടോരിടയത്തികളുടെ പുരതോറും
തെണ്ടിക്കട്ടു ഭുജിച്ചും-
കൊണ്ടല്ലേ കഴിവതോര്‍ത്തുകൊണ്ടാലും 54

ഞാനൊന്നും പറഞ്ഞില്ലേ. ഇങ്ങിനേയുമൂഹിക്കാം.

ഭാര്യ- അതു ശരിതന്നെയാണ്.

ദുഷ്ടനൃപാലരെയൂഴിയി-
ലൊട്ടൊഴിയാതേ മുടിക്കുവാൻവേണ്ടി
പെട്ടെന്നു വാഴ് കിലും പിഴ
കാട്ടുന്നതു കണ്ണനാണധികമല്ലോ. 55

നമ്മുടെ ഗ്രഹപ്പിഴകൊണ്ടു ഈ പ്രസേനന്റെ നേരെയും അങ്ങിനെചെയ്യാൻ തോന്നിയാൽ മതിയല്ലൊ.

സത്രാ- (ശ്രീകൃഷ്ണനോടു നേരിട്ടു പറയും പോലെ)

ധര്‍മ്മം, നേരേ നടത്തീടണമഴകൊടധര്‍-
മ്മം നശിപ്പിച്ചിടേണം
കര്‍മ്മംകൊണ്ടെന്നതല്ലേ തവ ജനനഫലം?
കഷ്ടമെന്നിട്ടുമിപ്പോൾ
ചെമ്മേ കട്ടും കവര്‍ന്നും ചതിയോടു പലരെ-
ക്കൊന്നുമീമട്ടിലായി-
ദ്ദുര്‍മ്മര്യാദം തുടങ്ങുന്നതു ബഹുശരിയാ-
ണെന്നു തോന്നുന്നതുണ്ടോ? 56

ഇത്ര ദുരാഗ്രഹമുണ്ടീ-
വൃത്തിയൊടും മണിയിലെന്നറിഞ്ഞെന്നാൽ
മിത്രതയോടും തന്നു പൊ-
റുത്തു കഴിക്കായിരുന്നു, ചതി പറ്റി. 57

(പ്രസേനനോടു നേരിട്ടു പറയും പോലെ)

പ്രസേന! നിന്നോടണിയേണ്ട ഭൂരി-
പ്രസാദമേറും മണിയെന്നിവണ്ണം
സസാരമായ് ചൊന്നതറിഞ്ഞിടാഞ്ഞോ-
രസാധുഭാവത്തിനിതും പിണഞ്ഞോ? 58

ഭാര്യ- വ്യസനിക്കാൻ വരട്ടെ. ആപത്തൊന്നും വരാതെ കണ്ടു നാളെ പ്രസേനൻ ഇവിടെ വന്നു എന്നു വെച്ചാൽ ഈ ശങ്കയൊന്നും ശങ്കിക്കേണ്ടല്ലൊ.

തീര്‍ച്ചയായിടുമതിന്നു മുമ്പിലീ-
വേഴ്ച കൂടുമിവരേയുമീവിധം
താഴ്ചയോടു ബഹുവൈരിയെന്നു താൻ
വെച്ചിടായ്ക്കറിവു കൂടിടും ഭവാൻ. 59

സത്രാ- ഇപ്പോൾ നീ പറഞ്ഞതു ശരിയാണ്. രണ്ടുദിവസം കഴിഞ്ഞേ തീര്‍ച്ചപ്പെടുത്താവൂ. അതുകൊണ്ട് ഈ കഥ ആരോടും മിണ്ടേണ്ട.

ഭാര്യ - ഞാൻ മിണ്ടുകയോ!

പരക്കെയിവാര്‍ത്ത പരന്നുവെന്നാ-
യിരിക്കിലും തോഴികളോടുപോലും
ധരിക്ക ധൈര്യത്തോടുമെൻകഴുത്ത-
ങ്ങറുക്കിലും ഞാൻ പറയുന്നതല്ല. 60

(ഒരു ശബ്ദം കേട്ടിട്ട്) ഓ! എന്താണീ ശബ്ദം കേട്ടത്? കോഴിയുടെയാണ് അല്ലേ? ഇത്രയായോ നേരം?

സത്രാ-

പരിചൊടു പലതും തമ്മിൽ
പറയുന്നവർ പരമഴിഞ്ഞ മനമോടും
നേരം പോക്കല്ലയി! കേൾ
നേരം പോകുന്നതറിയില്ല. 61

ഭാര്യ- വ്യസനമായാൽ നേരംപോകില്ലെന്നല്ലേ കേട്ടിരിക്കുന്നത്?

സത്രാ- ശരിയാണ്. സന്തോഷവര്‍ത്തമാനം വല്ലതുമായിരുന്നു നമ്മളിങ്ങിനെ പറഞ്ഞിരുന്നത് എന്നു വെച്ചാൽ ഇതിലും വളരെവേഗം നേരം വെളുത്തേനേ

കൂകുന്നൂ കുക്കൂടൌഘം കൊടിയൊരു ജവമോ-
ടെന്റെ വത്സൻ പ്രസേനൻ
വൈകാതീയൊച്ചകേട്ടിട്ടിതിനെതിര്‍വിളി കേ-
ട്ടിടുവാനെന്നപോലെ
മാഴ്ത്തുന്നുണ്ടാമ്പലൻപോടയി! മമ ദയിതേ!
വത്സനേ വേടർപോലെ
പോകുന്നു നാട്ടിനേ വിട്ടിരുളുമിനിവരും
സങ്കടം കാത്തുകൊൾക. 62

സന്ധ്യാവന്ദനകാലമായി

(എന്ന് എല്ലാവരും പോയി)

രണ്ടാമങ്കം കഴിഞ്ഞു

---------------------------

---

മാധവി- അഹ! അത് ഏതു തമ്പുരാനാണ്?

ലക്ഷ്മി- (ചെവിയിൽ പതുക്കെ) കൃഷ്ണൻതമ്പുരാൻതന്നെ.

മാധവി- അ ഹാ! എന്താണ് കട്ടത്?

ലക്ഷ്മി- സ്യമന്തകം തന്നെ.

മാധവി- സത്രാജിത്തിന്റെ സമന്തകമോ? ഇതെങ്ങിനെ പറ്റിച്ചു? അദ്ദേഹം അതു പുറത്തേക്കു കാട്ടാറും കൂടിയില്ലല്ലൊ. പിന്നെ എങ്ങിനെ മോഷ്ടിച്ചു? രാത്രി കടന്നു കുത്തിക്കര്‍വന്നു അല്ലേ?

ലക്ഷ്മി-

ഭംഗ്യാ പ്രസേനനതുതന്നെ കഴുത്തിലിട്ടു
മങ്ങാതെ വേട്ടയതിനായ് മലകേറിയപ്പോൾ
ചങ്ങാതി ചെന്നു കൊലചെയ്തതു കൈയ്ക്കലാക്കീ -
ട്ടെങ്ങാണ്ടു കൊണ്ടൊളിവിൽ വെച്ചുവരുന്നുവത്രെ 66

മാധവി- അഹ! ഇത് നീ എങ്ങിനെകേട്ടു?

ലക്ഷ്മി- എന്നോടങ്ങേവീട്ടിൽ ഗൌരി പറഞ്ഞു.

മാധവി- അവളോടാർ പറഞ്ഞു?

ലക്ഷ്മി- അവളങ്ങിനെ കേട്ടു എന്നേ പറയുന്നുള്ള.

മാധവി- സത്രാജിത്തിന്റെ ഭവനത്തിൽനിന്നുതന്നെ കേട്ടതായിരിക്കും. അവൾക്കവിടെ സേവയും മറ്റുമൊക്കെ ഇല്ലേ?

ലക്ഷ്മി- എനി എന്താ സേവ കൂടീട്ടു സാദ്ധ്യം?

എട്ടു ഭാരമിഹ പൊന്നു പെറ്റുതാൻ
കൂട്ടിടുന്ന മണി കട്ടുപോകയാൽ
പിട്ടുകാട്ടിയവിടുന്നു വല്ലതും
തട്ടുവാൻ തരമവൾക്കു പൊങ്ങിതേ. 67

മാധവി- ആട്ടെ, ശ്രീകൃഷ്ണൻ തമ്പുരാനീക്കഥ കേട്ടുവോ?

ലക്ഷ്മി- കേട്ടു.

മാധവി- എങ്ങിനെയാണ് കേട്ടത്?

ലക്ഷ്മി- എങ്ങിനെയാണെന്നു ചോദിപ്പാനുണ്ടോ?

പരം നിരക്കേബ്ഭുവനത്തിലെല്ലാം
പരന്നൊരീവാര്‍ത്തയൊരാളൊരിയ്ക്കൽ
അറിഞ്ഞിടാനായ് മറവറ്റു നേരേ
പറഞ്ഞുവെന്നേ പറയേണ്ടതുള്ളു. 68

മാധവി- ആട്ടെ, ആരാണ് പറഞ്ഞത്?

ലക്ഷ്മി- ഇന്നു വെളുപ്പിനിദ്ദേഹം ഉദ്ധവരോടുകൂടി കാൽനടക്കു സവാരിപോയി. അപ്പോൾ ഒരു ഭവനത്തിന്റെ പടിക്കൽ ഒരു കുട്ടിയെക്കണ്ടു.

പൊൻപുലിനഖമാം മോതിര-
മമ്പൊടു കിങ്ങിണി ചിലമ്പു വളയെല്ലാം
കമ്പമകന്നു ധരിച്ചോ-
രാൺപൈതലിനുണ്ടു നല്ല ചൊടി കണ്ടാൽ. 69

കണ്ണൻ കൌതുകമൊട-
ങ്ങുണ്ണിയെ വേഗാലെടുക്കുവാൻ ചെന്നാൻ;
തിണ്ണം കരഞ്ഞു പൈതല
കണ്ണീർ ചൊരിയും പ്രകാരമുച്ചത്തിൽ. 70

അയ്യോ! ഈ ശ്രീകൃഷ്ണൻ എന്നെ പിടിപ്പാൻ വരുന്നേ എന്നു നിലവിളിച്ചിട്ടു ശ്രീകൃഷ്ണൻ തമ്പുരാനോടായിട്ട്, 'എന്റെ ശ്രീകൃഷ്ണാ! എന്റെ മോതിരവും വളയുമൊന്നും കക്കല്ലേ. എന്നെ അമ്മ ദേഷ്യപ്പെടും' എന്നു പറഞ്ഞു. അപ്പോൾ ശ്രീകൃഷ്ണൻ ഒന്നു പരിഭ്രമിച്ചിട്ട്,

എന്തെന്തിവണ്ണമിവിടേബ്ബത! കുട്ടികൾക്കും
സന്തോഷഹാനി വരുവാൻ ബഹുകഷ്ടമെന്നിൽ!
അന്ധത്വമോടു കളവുണ്ടു നമുക്കതെന്നു
ചിന്തിപ്പതിന്നും
(വിചാരിച്ചിട്ട്)
ഇതിനീവഴിയായിരിക്കും. 71

എന്നു പറഞ്ഞ് അപ്പോൾതന്നെ ഉദ്ധവരോടുകൂടി ഭവവത്തിലേക്കു പോയിട്ടുണ്ട്. ഇതു കണ്ടുനിന്നവളാണ് ഞാൻ.

മാധവി- ആട്ടേ; നോക്കു സംഗീതശാലയിലേക്കു അവിടെ ബഹുരസമുണ്ടു്. പോകാം.

കോട്ടമറ്റു പല പെങ്കിടാങ്ങളും
കൂട്ടമിട്ടു ചില പാട്ടു പാടിയും
കൊട്ടുകയ്യൊടു കളിച്ചിടുന്നൊരാ-
പ്പാട്ടുശാല ബഹുഭംഗിയല്ലയോ? 72

ലക്ഷ്മി- അങ്ങിനെതന്നെ.

(എന്നു രണ്ടാളും പോയി)

പ്രവേശകം കഴിഞ്ഞു.

(അനന്തരം ശ്രീകൃഷ്ണനും ഉദ്ധവരും പ്രവേശിക്കുന്നു.)

ഉദ്ധവർ-

മാലോകർതന്നുടയ മട്ടറിയും ഭവാനീ-
മാലോടുകൂടി മരുവുന്നതു കഷ്ടമത്രേ!
ചേലേറിടും ചതുരബുദ്ധിയതിന്റെ ശക്തി-
യാലേ കളഞ്ഞിടണമീയയശസ്സു വേഗം. 73

ശ്രീകൃഷ്ണൻ-

സത്രാജിത്തൊടു മുമ്പു ഞാൻ മണി നൃപ
ന്നായിട്ടു ചോദിച്ചതാ-
ണിത്ഥം വന്നൊരു ദുര്യശോവിഷമഹാ-
വൃക്ഷെകമൂലം സഖേ!
ഓര്‍ത്താലിന്നതിനെന്തു വേണ്ടതു? ഭവാൻ
തീച്ചപ്പെടുത്തീടിലൊ
ചിത്തായാ സമൊടായതിന്നുടയ വേർ
വെട്ടിക്കളഞ്ഞീടുവൻ. 74

ഉദ്ധവർ- (ആലോചിച്ചിട്ട്)

അതിവേഗമൊടും തിരഞ്ഞു സത്രാ-
ജിതനായാമണി കൊണ്ടു നൽകിയെന്നാൽ
ഇതിനുള്ളുപശാന്തിയാകു,മെന്നാൽ
മതിയെന്നെന്നുടെബുദ്ധി ചൊല്ലിടുന്നു 75

ശ്രീകൃഷ്ണൻ- ശരിയാണത്. അതുകൊണ്ടു്,

---

നായാട്ടിന്നായ് പ്രസേനൻനലമൊടെവിടെനി-
ന്നോ പുറപ്പെട്ടതെന്നും,
മായം വിട്ടേതുകാട്ടിൽ കരടിപുലികളെ-
ക്കൊന്നു കയ്യൂക്കൊടെന്നും,
ആയാസത്തോടു തപ്പിത്തിരയണമൊരുമ-
ട്ടെങ്കിലുണ്ടാകുമന്നു-
ണ്ടായോരോ വര്‍ത്തമാനങ്ങടെ വെളി,വതിനായ് -
ത്തന്നെ നോക്കൊന്നിറങ്ങാം. 76

ദുസ്സാധമായ വഴിയാകിലുമെത്രതന്നെ
നിസ്സാരമാകിലുമതൊന്നു നടത്തുകെന്നാൽ
സൽസാരവേദികൾമണേ! മടിവിട്ടു നല്ലോ-
രുത്സാഹമൊന്നു മതിയെന്നു മതം പരം മേ. 77

അതുകൊണ്ടതിന്നുത്സാഹിയ്ക്കുതന്നെ.

(ഉറക്കെ) ആരാണവിടെ?

സാത്യകി - (പ്രവേശിച്ചിട്ട്) എന്താണ് വേണ്ടതാവോ?

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍-

എന്നാലിയ്യിടെ വേട്ടയാടിയറിയാ-
തായാ പ്രസേനൻകഥ -
യൊന്നാരാഞ്ഞു തുനിഞ്ഞിടേണ, മതുകൊ-
ണ്ടിങ്ങുണ്ടു കാര്യങ്ങൾ മേ;
നന്നായെന്നുടെ സൈന്യമൊക്കെയുമൊരു-
ങ്ങീടാൻ പറഞ്ഞീടടോ;
ചെന്നാലും സരസം സഹായമതിനായ്
ത്താനും സമം പോരണം. 78

സാത്യകി - അങ്ങിനെതന്നെ. എന്നാലിതു ഞാനങ്ങോട്ടു പറയണമെന്നു വിചാരിച്ചതായിരുന്നു.

അതിക്രമം, നിന്തിരുമേനി കൊന്നെ-
ന്നതായ് ക്രമത്താലിഹ ലോകവാദം!
അതിന്നു മൂലം മണിയാണുപോലു, -
മതിന്നുണർത്താൻ തരമോര്‍ത്തു നിന്നേൻ. 79

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍-ആട്ടെ ചെല്ലു (സാതൃകി പോയി)

ഉദ്ധവർ-

കുറച്ചുകാലം കഴിയാതെകണ്ടി-
തുറച്ചുകിട്ടാൻ പണിയെങ്കിലും കേൾ
തിരിച്ചുചൊല്ലാമിഹ സത്തറിഞ്ഞേ
തിരിച്ചു പോരാവു മഹാമതേ നീ. 80

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍ - അങ്ങിനെയല്ലേയുള്ള. സംശയിക്കാനുണ്ടോ?

(അണിറയിൽ)

'

നിൽക്കട്ടേ പടിതൻപുറത്തു കുതിര-
ക്കൂട്ടങ്ങൾ കാലാൾകളും;
നൽക്കെട്ടേറിടുമാനതൻ പടകളും,
ചേരും രഥക്കൂട്ടവും,
നില്ക്കട്ടേ, ചെറുതെന്തു കാട്ടുമവിടെ-
ഗ്ഗോവിന്ദനെക്കാണുവൻ
നോക്കട്ടേ ജവമോടുണര്‍ത്തിവരുവൻ
സത്തൊക്കയും സാത്യകേ!' 81

എന്ന്.

ഉദ്ധവർ - വിപൃഥുവിന്റെ പുറപ്പാടാണ്.

(അനന്തരം വിപൃഥു പ്രവേശിക്കുന്നു)

വിപൃഥു -

പടയൊക്കെ വന്നു വടിവിൽ
പടിയിൽ തല വരവു കാത്തു നില്ക്കുന്നു;
നെടിയ ഗുണമുള്ള നിന്തിരു-
വടിയെഴുനെള്ളാമമാന്തമെന്തിനിനി? 82

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍- എന്റെ തേരു വന്നുവോ?

(അണിയറയിൽ)

"ഉവ്വ് തെയ്യാറായി. വേഗം എഴുന്നെള്ളാം' എന്നു്.

(ശ്രീകൃഷ്ണാദികൾ ചുറ്റി നടന്നിട്ട് രഥത്തിന്റെ നേരേ നോക്കുന്നു. തേരോടുകൂടി ദാരുകൻ പ്രവേശിച്ചിട്ട്)

ദാരുകൻ- കേറാം

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍- (കേറീട്ട്, ഉദ്ധവരോട്) ഞാൻ വരുവാൻ വൈകിയാലും അച്ഛനമ്മമാരേയും മറ്റും സമാധാനപ്പെടുത്തുവാനായിട്ടു് അങ്ങിന്നിവിടെത്തന്നെ താമസിച്ചാൽ മതി. എന്റെ കൂടെ വരണ്ട.

ഉദ്ധവർ - കല്പനപോലെ.

വിപൃഥു- ഞാനും സൈന്യങ്ങളുടെ ഇടയിൽ പോയി തേരിൽ കേറട്ടെ. (എന്നു പോയി)

ഉദ്ധവർ-

വരുവാനിഹവൈകിലും സഖേ! ഞാൻ
വിരവോടാഗ്ഗുരുബന്ധുലോകമെല്ലാം
മറവറെറാരു സങ്കടം പെടാതേ
മരുവുമ്മാറു പറഞ്ഞുകൊണ്ടിരിക്കാം. 83

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍- എന്നാലിനി തേർ നടക്കട്ടെ (എന്നു പോയി)

(ദാരുകൻ തേരു തെളിക്കുന്നു.)

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍- രഥവേഗം നടിച്ചിട്ട്.

മുമ്പിൽ കാണും പദാർത്ഥം പരിചൊടു വളരെ-
ദ്ദൂരമാകുംപ്രകാരം
വമ്പിക്കും വേഗമോളോടിന രഥമതിലാ-
യിട്ടിരുന്നിട്ടിവണ്ണം
കമ്പിക്കാതേകഴിക്കുന്നതിനതിബലനാം
പാര്‍ത്ഥനും ഞാനുമല്ലാ-
തമ്പിൽക്കാണുന്നതല്ലീ ത്രിജഗതി ബത! മൂ-
ന്നാമതായിന്നൊരാളെ. 84

അത്ര വേഗമുണ്ടീത്തേരിനു്. ഇതാ കാടു കണ്ടുതുടങ്ങി.

കറുത്തു ദൂരത്തു പയോധിപോലേ
തരത്തിൽ ഞാൻ കണ്ടതടുത്തുവല്ലോ;
ഉരത്ത ഗാംഭീര്യമെഴും വനംക-
ണ്ടൊരുത്തമാത്യത്ഭുതമേന്തിടുന്നേൻ. 85

എന്നുതന്നെയല്ല,

ആകാശംതന്നിൽ മുട്ടുംപടി പരമുയര-
ത്തോടെ നില്ക്കും തരുക്കൾ-
ക്കാകുംവണ്ണം നനപ്പാൻ പലവിധമൊഴുകും
ചോലയുണ്ടേര്‍ത്തുകണ്ടാൽ
ആകപ്പാടെ കടപ്പാൻ ബഹുവിഷമമിതിൽ;-
ക്കാട്ടുജന്തുക്കളെല്ലാ-
മേകോപിച്ചിട്ടിരിപ്പുണ്ടിവിടെയഴകിൽ നോ -
ക്കൊക്കെ നോക്കീടവേണം. 86

(അണിയറയിൽ)

'പന്നി കീറിയതുപോലെ ചത്തിതാ
മന്നിൽ വീണിരുവരുണ്ടു വേടർപോൽ;
എന്നുമല്ലിവിടെ മറെറാരുത്തനു-
ണ്ടെന്നു ചത്ത വകയാണിതൊക്കയും.' 87

എന്ന്.

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍- (കേട്ട്, നോക്കീട്ട്) ശരിതന്നെ ഈ ദിക്കിൽതന്നെ വല്ലേടത്തും പ്രസേനനേയും കാണാൻ സംഗതിയുണ്ട്. (നോക്കീട്ട്)

കുതിര ചത്തു കിടപ്പതു കണ്ടുതേ
ചതുരനാമൊരു വീരനുമുണ്ടഹോ!

(നല്ലവണ്ണം നോക്കീട്ട്) ഇതു് പ്രസേനൻതന്നെയാണ്': സംശയമില്ല. എന്നുതന്നെയല്ല,

ചതിയിൽ വന്നൊരു സിംഹമടിച്ചതാ-
ണിതയിതാ ഹരിതൻപദപംക്തിയും! 88

---

(എന്നു കുറച്ചു പുററിനടന്നിട്ട്)

കണ്ഠീരവനെച്ചത്തിഹ
കണ്ടീടുന്നുണ്ടിതാരു പറ്റിച്ചു?
കുണ്ഠത വിട്ടൊരു കരടിയൊ-
ടുണ്ടായിതു ലഹളയെന്നു തോന്നുന്നൂ. 89

ഈ കരടിക്കുരങ്ങൻ പറ്റിച്ചതാവണം. ഇതിന്റെ അടിയേ പോകതന്നെ. (എന്നു കുറച്ചു നടന്നു നോക്കീട്ട്)

പെരിയൊരു ഗുഹകാണുന്നുണ്ടതിൽതാൻമനുഷ്യ-
ക്കരടിയതു കടന്നാനെന്നു തോന്നുന്നു ചിത്തേ;
പരമവിഷമമാണീക്കൂരിരുട്ടിൽ കടപ്പാൻ
പരമിവിടെ വസിച്ചാൽപോരുമിസ്സൈന്യമെല്ലാം. 90

(അണിയറയിൽ)

'

ഇരുട്ടുകൂടും ഗുഹയിൽ കടപ്പാ-
നൊരിത്തിരിക്കും മടിയില്ല പക്ഷേ;
പരം ഭവാൻ തന്നുടെ കല്പനയ്ക്കായ്
പുറത്തു നില്ക്കാമടിയങ്ങളെല്ലാം.' 91

എന്ന്

ശ്രീകൃഷ്ണന്‍- എന്നാലങ്ങിനെ മതി എത്ര ദിവസമാണീ ഗുഹയിൽ കടന്നാൽ താമസം വരുന്നതെന്നു തീര്‍ച്ചപ്പെടുത്തുവാൻ വയ്യല്ലൊ.

എത്ര ഗുഹ വലിയതെന്നും,
തത്ര പെടും ശത്രുവെത്ര ബലിയെന്നും,
ഒത്തുപറവാൻ ഞരുക്കമ-
തത്രേ കണ്ടാലറിഞ്ഞിടാം കാര്യം. 92

എന്നാലങ്ങിനെയാകട്ടെ. ദാരുകനും സൈന്യങ്ങളുടെ കൂട്ടത്തിൽ ചെന്നു നിന്നാൽ മതി. ചെല്ലു. ഞാൻ ഗുഹയ്ക്കകത്തു കടക്കട്ടെ.

(എന്ന് എല്ലാവരും പോയി)

മുന്നാമങ്കം കഴിഞ്ഞു.

---------------------------